Etik İlkelerimiz

GİRİŞ 

ETİK KURALLARI

GİRİŞ
Hızla gelişen ve değişen dünyamızda, ruh sağlığı profesyonellerinin giderek karmaşıklaşan yaşam koşullarına etkin ve verimli bir biçimde uyum sağlamaları gerekmektedir. Ruh sağlığı alanına yönelik olarak, süreç psikolojik yardım meslekleri ortaya çıkmıştır. Bu meslek gruplarından oluşan ve ruhsal sorunların tedavisi alanında çalışan, terapist, hekim, psikolog, psikolojik danışman vb. farklı disiplinlerden gelen profesyoneller, belli bir eğitim ve süpervizyon sonrası terapist olabilmektedir. Bu nedenle, PSİKODER üyelerinin terapi hizmetinde etik bir sorun ortaya çıktığında, yalnızca PSİKODER etik kuralları değil, aynı zamanda bağlı oldukları meslek odalarının ve temel disiplinlerin etik kuralları da devreye girecektir.
Felsefi anlamda, etik, ahlak ve doğru eylemler üzerinde sistematik olarak geliştirilmiş olan düşüncelerle bağlantılıdır. Aynı zamanda sosyal ve kültürel olarak kabul edilebilir olanların analizini yapar. İnsan davranışlarıyla ilgili olarak üzerinde anlaşmaya varılmış olan “meli-malı”ları ele alır.

A-ETİK İLKELERİN İŞLEVİ
1-Mesleğinde yetersiz olan ve ilkesiz davranan üyeleri ayırmak.
2-Meslek içi rekabeti düzenlemek.
3-Hizmet ideallerini korumak.
4-Meslek üyelerinin grubun diğer üyeleri ve toplum ile ilişkilerini düzenlemek.
Etik ilkelerin, amaçları ve işlevine bağlı olarak, çalışanların hangi davranışlarının kabul edilebilir olduğuna ilişkin meslek ya da örgüt tarafından belirlenen yol gösterici ifadeler vardır. Bunlar etik kodlardır. Bunların bazı temel işlevleri vardır. Meslek elemanlarının ulaşması gereken yeterliklerin toplum ve meslek elemanları arasında paylaşılmasını sağlar, meslekteki etik davranışları tanımlayarak meslek elemanlarına rehberlik eder. Yani etik kurallar, profesyonel uygulamalar için yol gösterici olan ve istenen standartlardır.
PSİKODER, üyelerinin mesleki uygulamaları için standartlar önererek, üyenin/terapistin ve danışanın haklarını korumayı amaçlamaktadır.
Etik kurallar, psikoterapi, süpervizyon ve araştırma koşulları için geçerlidir.
PSİKODER, üyelerinden bu etik kurallara ve tüm genel profesyonel etik kurallara her zaman uymalarını ister.

B-GENEL İLKELER
Genel ilkelerin amacı, cinsel sağlık bilimiyle uğraşan ruh sağlığı profesyonellerinin mesleklerini en üst düzeyde etik kurallara uygun bir biçimde yürütmelerini sağlamaktır. Bunlar:

1-Yetkinlik (yeterlilik, ehliyet)
PSİKODER üyesi, psikoterapi alanında çalışırken, hem PSİKODER´in yeterlilik standartlarına hem de ilişkide bulunduğu diğer kurumların mesleki standartlarına uygun olarak hizmet verir. Terapistler hizmetlerini en üst düzeyde yeterlilikle yürütmeyi amaçlarlar. Uzmanlık alanlarının, yetkilerinin sınırlarını bilirler. Yalnızca eğitim düzeylerine ve formasyonlarına uygun hizmetleri yürütürler. Yeterlilik sınırlarını aşan özel bir durumla karşılaştıklarında var olan bilimsel mesleki ve teknik kaynaklara başvurarak yardım talebinde bulunurlar.

2-Dürüstlük
PSİKODER terapistleri, kendi duyuş ve inançlarının, değerler sisteminin ve gereksinimlerinin güçlü ya da güçsüz yönlerinin farkında olmaya özen gösterirler. Bunların mesleki çalışmalarına nasıl yansıyabileceğinin farkındadır. Terapistin özü sözü içi dışı birdir, yani duyuş ve düşünceleri ile davranış ve sözleri tutarlıdır. Özellikle danışanları ile saydam ilişkiler kurmayı amaçlarlar. Dürüstlük, içtenlik ve gizlilik ilkelerine saygılıdırlar.

3-Duyarlılık ve Hoşgörü
PSİKODER üyesi insan ilişkilerinde yalnızca duyarlı olmanın yeterli olmadığının, meslektaşları ve danışanlarının kişilik haklarına ve onurlarına saygılı olmanın gereğinin ve öneminin farkındadırlar. İnsanın dünyada en değerli varlık olduğunun bilincindedirler. Terapistler kişinin kendi sorunlarını çözebilme gücüne güvenirler, kendi kararlarını kendi verme özgürlüğüne içten inanırlar. Bazen hukuki ve idari zorluklara yol açsa bile, danışanlarına ait gizli bilgileri korumak ve insanlara verilebilecek zararları önlemek ya da en aza indirmek için ellerinde gelen çabayı gösterirler.

4-Bireysel ve Kültürel Farklılıklara Duyarlılık
PSİKODER üyesi bireysel ve kültürel farklılıklara saygılı ve duyarlıdır. Danışanlar terapistten farklı düşünce ve ideolojilere, inanç ve değerlere sahip olabilirler. Bu gibi durumlarda, terapistler ayırım yapmaksızın hizmet vermeye çalışırlar. Bu konularda önyargılı olanlara, ne bilinçli olarak katılıp taraf tutarlar, ne de onları eleştirip tartışmalara girerler. Terapistler kendilerine başvuran herkesi kabul edicidirler ve onlara anlayış göstererek hizmet verirler. Terapistler hiçbir kültürel yapıyı diğerinden üstün görmezler. PSİKODER üyesi, insanlık dışı veya ayırımcı (ırk, yaş, cinsiyet, cinsel yönelim, dinsel inanç, ulus, etnik kimlik, bedensel ve/veya zihinsel özürlülük) hiçbir mesleki uygulamada yer almaz.

5-Toplumsal Sorumluluk
PSİKODER üyesi çalışmalarını toplumsal sorumluluk bilinci ile gerçekleştirir. Psikoterapi temelde insana yönelik bir hizmetler bütünüdür. Bu nedenle alanda verilen hizmetlerin doğası gereği, terapistlerin birincil görevi ve sorumluluğu insana yöneliktir. Terapistler toplumun giderek karmaşıklaşan yaşam koşulları içinde bireyin farkındalıklarının gelişmesine, sorunlarını çözüp mutlu olmasına ve kendini gerçekleştirmesine yardımcı olmaya çalışırlar. Bireylerin mutluluğunu sağlayarak toplumun mutluluğuna da hizmet ederler.

6-Mesleki ve Bilimsel Sorumluluk
PSİKODER üyesi, cinsellik alanındaki bütün profesyonel çalışmalarında, PSİKODER etik kurallarına ve tüm genel profesyonel etik kurallara daima uyar. PSİKODER üyesi Terapistler, meslektaşlarının bilimsel ve mesleki etik kural ve standartlara uygun davranıp davranmamaları ile de ilgilenirler. Gereğinde, uygun olmayan davranışları engellemek için meslektaşlarını uyarırlar ve PSİKODER’ e durumu bildirirler.

C-ETİK STANDARTLAR

1-TERAPİSTİN NİTELİĞİ:
a) PSİKODER üyesi, eğitim, terapi ve süpervizyon için PSİKODER´in standartlarına ve konuyla ilgili yasalara uygun eğitim almalıdır.
b) Terapist, insan ruhunun yapısını ve ruhsal sorunları açıklayan çeşitli kuramları bilmelidir.
c) Terapist, toplumda yaygın olan ve danışanı etkileyebilecek cinsel inanış ve tutumların çeşitliliğini, kişilerin değer yargılarının farklılığını kavramalıdır.
d) Terapist, uygulanacak tedavi yönteminin seçiminden sorumludur. Ancak danışanı olası tüm tedavi çeşit ve olanakları konusunda aydınlatmak da terapistin görevidir.
e) Terapist, kendi ehliyetinin ve yeterliliğinin sınırlarını bilmeli ve bunu danışana da zamanında bildirmelidir. Eğer kendi ehliyeti danışanın/hastanın yararını sağlamıyorsa, danışana başka terapistler önerebilmelidir.
f) Terapist, danışanın kendi ehliyetini yanlış anlamasına yol açmamalı, eğitim, deneyim, yetenek ve becerisini, terapi sürecinin başında açıklamalıdır.
g) PSİKODER üyesi terapist, mesleki uygulamalarında, niteliksiz veya ehliyetsiz kişilerle ve etik kurallara uymadığını bildiği kişilerle birlikte veya yardımlaşarak çalışmamalıdır.
h) PSİKODER üyesi terapist, bilerek yanlış kayıt tutmayacak ve gerçek dışı rapor düzenlemeyecektir.
ı) Terapist, danışana zarar verebilecek duygusal veya fiziksel sorunları olduğunda, danışanı zamanında uygun birine göndermek zorundadır.

2-MORAL, ETİK VE YASAL STANDARTLAR:
a) PSİKODER üyesi terapist, deneyim ve eğitiminden bağımsız olarak, kişisel gereksinimlerinin terapi ilişkisindeki eylem ve kararlarını etkileyebileceğini, bu nedenle uygun bir süpervizörü olması gerektiğini bilmelidir.
b) Terapist, danışanı zedeleyebilecek ikili ilişkilere hiçbir koşulda girmemelidir.
c) PSİKODER üyesi terapist, danışanın yasal ve sosyal haklarına zarar verebilecek eylemlerden her zaman kaçınmalıdır.
d) PSİKODER üyesi, mesleki uygulamaları hakkındaki şikâyet ve soruşturmaları 1 ay içinde PSİKODER Yönetim/Onur Kuruluna bildirmelidir.

3-DANIŞANIN YARARI:
a)Terapist, danışan ile profesyonel ilişkisinin başında; söz konusu ruhsal sorunun yapısı, uygulayacağı tedavinin özellikleri ve kuralları, bu sorun için terapinin değişim etkinliği konularında danışana bilgi vermelidir.
b) PSİKODER üyesi terapist, danışan ile girdiği eğitim, danışma, terapi ilişkisi sırasında, danışana ait edindiği tüm bilgileri gizli tutacak, hatta danışan ile mesleki ilişkisini de saklı tutacaktır.
c) PSİKODER üyesi, danışandan edindiği bilgiyi ancak şu koşullarla açıklayabilir;
1.Danışan, açıklanabilecek bilginin tipini, hangi amaçla kullanılacağını, kime açıklanabileceğini, bu yetkiyi gönüllü olarak verdiğini belirten, danışanın ismini ve tarihi içeren bir şekilde yazılı onay verirse,
2.Danışanın ya da bir başkasının hayatına ya da güvenliğine ilişkin açık bir tehlike varsa,
3.Yasal bir zorunluluk varsa.
d) PSİKODER üyesi, danışanın özel bilgilerini eğitim, araştırma, yayın için kullanmak isterse, danışanın yazılı onayını almalıdır.
e) PSİKODER üyesi, danışanın gizli bilgilerini süpervizör ya da konsültan gibi profesyonel kişilerle de sınırlı bir şekilde paylaşmalıdır. Bu kişilerin süpervizyon ya da konsültasyon sürecinde edindikleri bilgilerin gizliliğine uyması da üyenin sorumluluğundadır.
f) PSİKODER üyesi terapist, profesyonel uygulamaları ile ilgili kayıt tutacaktır. Bu kayıtların saklanması güvenilir olmalıdır. (Son görüşmeden sonra en az 5 yıl tam kayıt, en az 10 yıl tam kayıt/anlamlı özet saklanmalıdır.)
g) PSİKODER üyesi terapist, kendi ölümü ya da mesleki uygulamalarını engelleyecek bir sağlık sorunu olması durumunda da, kayıtlarının güvenliğini sağlamalıdır.
h) PSİKODER üyesi, çift ya da aile gibi gruplara hizmet veriyorsa, grup içinde de her üyenin gizlilik hakkını korumalıdır.
ı) PSİKODER üyesi, çocuk ya da ergen danışanın gizlilik hakkını ebeveynin bilme hakkı ile uygun biçimde dengelemelidir.
j) Danışan, başka bir profesyonelden aldığı terapötik müdahale hakkında bilgi istiyorsa, PSİKODER üyesi, danışanın yararına olabilecek bilgileri vermelidir.
k) Terapist, danışanın yararı için gerekli olduğunda, tedavi planı ile ilgili konsültasyon, süpervizyon almalıdır.
l) PSİKODER üyesi terapist, danışan ile ve onunla yakın duygusal bağı olan kişilerle veya birinci dereceden yakınlarıyla, bilerek hiçbir ikili ilişkiye girmeyecektir.
m) Danışan istese de PSİKODER üyesi terapist, asla danışan ile cinsel eylemlere –öpüşme, cinsel birleşme, göğüs veya cinsel organların okşanması– girişmeyecektir. Cinsel davranışın uygunsuzluğuna karar vermek için terapötik ilişkinin sürmekte olması yeterlidir.
n) Danışan uygulanan tedaviden yarar görmüyorsa, terapist, verdiği profesyonel hizmeti sonlandırmalı ve danışana başka profesyonel yardım kaynaklarını sunmalıdır.

4- EĞİTİM ALANLARIN YARARI:
a) PSİKODER üyesi eğitici terapist, kendisinden eğitim alanların ve çalışanların haklarına ve onurlarına saygı göstermek, onlara eğitim şansı, akademik özgürlük ve sorumluluk vermek zorundadır.
b) PSİKODER üyesi, eğitim veya süpervizyon sorumluluğunu aldığı öğrenci ile profesyonel ilişkisinin başında, kendi profesyonel nitelik ve ehliyeti, konuları, sorumluluğu, görevleri ve öğrencinin ne ödeyeceği gibi konuları açıkça belirtmelidir.
c) PSİKODER üyesi eğitici, eğitimde her zaman yüksek standartları sürdürmek ve güncel bilgi kullanmak zorundadır.
d) PSİKODER üyesi eğitici, eğitim ve süpervizyon sürecinin sistematik ve anlamlı kayıtlarını tutmalıdır.
e) PSİKODER üyesi eğitici, eğitilenin bireysel ve profesyonel bilgilerini kesinlikle gizli tutmak zorundadır.
f) PSİKODER üyesi eğitici, öğrencisinden araştırma projeleri için denek olmasını hiçbir zaman istememelidir.
g) PSİKODER üyesi eğitici terapist, terapi eğitimi verdiği öğrencileri ile, herhangi bir tedavi ilişkisine girmemelidir.
h) PSİKODER üyesi eğitici, öğrencisi ile eğitim ilişkisi boyunca, hiçbir cinsel ilişki kurmamalıdır.

5- ARAŞTIRMA OLGULARININ ÇIKARI:
a) PSİKODER üyesinin yapacağı tüm araştırmalar yasal ve etik olmalı, deneklerin onur, hak ve çıkarları korunmalıdır.
b) PSİKODER üyesi, ancak deneklere araştırıcıların profesyonel niteliklerinin ve araştırma boyunca bilimsel, etik ve yasal sorumluluklarının bildirildiği araştırmalar yapabilir.
c) PSİKODER üyesi, yalnızca yasalara uygun ve deneklerin gönüllü, bilgilendirilmiş onayı alınmış araştırmalara katılabilir.

D-GENEL STANDARLAR
Genel standartlar; terapistlerin psikolojik danışma, ölçme ve değerlendirme, araştırma ve yayın, konsültasyon (müşavirlik) gibi tüm etkinlikleri için geçerlidir.

a)Yetkinlik Sınırları:
1. PSİKODER terapistleri, yalnızca eğitimini gördükleri, yeterince gözetim altında uygulama yaparak ya da uygun yeterli profesyonel uygulamalar yürüterek yetiştirildikleri uzmanlık alanlarında hizmet verebilir, öğretebilir ve araştırma düzenleyebilir.
2. PSİKODER terapistleri, yeni uygulama alanlarında ya da yeni teknikleri içeren çalışmalarda, ancak bu konudaki yetkin kişilerin gözetiminde gerekli eğitimi aldıktan ve denetim altında yeterli uygulamayı tamamladıktan sonra hizmet ve eğitim verebilir ya da araştırma yapabilirler.
3. PSİKODER terapistleri, henüz gelişmekte olan ve standartları kesin belirlenmemiş alanlarda, öğrencilerini, araştırmaya katılanları ve birlikte çalıştıkları meslektaşlarını koruyup onlara zarar vermemek için gereken önlemleri almaya özen gösterirler.

b)Uzmanlıkta Sürekli Gelişme:
PSİKODER terapistleri, terapi alanındaki çağdaş ve bilimsel mesleki bilgileri ve yeni gelişmeleri izlerler. Meslek yaşamları boyunca bu alanlardaki bilgi ve becerilerini artırmaya çalışırlar.

c)Gönüllülük:
Terapide gönüllülük esastır.

ç)Bireysel Ayrılıklar:
Yaş, cinsiyet, ırk, etnik köken, din, dil, cinsel eğilim, engelli olma durumu, sosyo-ekonomik düzey gibi bireysel farklılıklar, PSİKODER terapistlerinin çalışmalarını önemli ölçüde etkileyebilir.

d)Başkalarına Saygı:
PSİKODER terapistleri, mesleklerini uygularken, kendilerininkinden farklı olan değer yargılarına, tutumlara, kanılara ve törelere bağlı kişilerin haklarına saygı gösterirler. Bireysel farklılıklara duyarlı ve hoşgörülüdürler.

e)Ücret:
1. Terapi hizmetinin verilmesinde ücret saptanırken, hem danışanların parasal durumu hem de bulunulan yörede bu tür hizmetlere uygulanan ücretler ölçüt olarak dikkate alınır.
2. PSİKODER terapistleri, ödeme gücü düşük olan kişilere, benzer hizmetleri parasız ya da çok az bir ücretle sağlayan sosyal yardım ya da kamu kuruluşlarına gidebilmeleri konusunda yardımcı olurlar.
3. PSİKODER terapistleri, danışanlarına sağladığı psikolojik hizmetler karşılığında mal mülk kabul etme ya da bir hizmet isteme gibi bir takas anlaşmasına girişmezler. Bu tür bir ilişkinin çeşitli çatışmalara, anlaşmazlıklara ve sömürülere yol açabileceğini bilirler.

f)Duygusal ve cinsel taciz:
1. PSİKODER terapistleri, danışanları ile duygusal ve cinsel ilişkilere girmezler. Duygusal-cinsel olarak sözel/sözel olmayan davranışlarda bulunmazlar. Terapistler; öğrencileri, danışanları, yardımcıları, araştırmaya katılanlar gibi kendi sorumluluğu altında olan/çalışan kişilerle duygusal-cinsel
İlişkilere girmezler.
2. PSİKODER terapistleri, cinsel tacize uğramış olanlara ya da cinsel tacizde bulunanlara, diğer danışanlara gösterdikleri değer ve saygıyı göstererek psikolojik danışma hizmeti verirler. Ayrıca, bunlar hakkında okuldan atılma, mesleklerinde terfi ettirilmeme, işe alınmama gibi durumlarda verilecek kararlara karışmazlar.

g)Başkalarına Zarar Vermemek:
PSİKODER terapistleri, birlikte çalıştıkları kimseleri tedirgin etmekten, yaşları, cinsiyetleri, milli ya da etnik kökenleri, sosyo-ekonomik düzeyleri bakımından küçümsemekten kaçınırlar.

h)Gizli Bilgiler:
PSİKODER terapistleri, bütün mesleki çalışmalarında, danışanlarına ilişkin özel bilgileri korumak sorumluluğu taşırlar. Terapi sürecinde elde edilen bilgi ve kayıtların saklanması, başkalarına verilmesi ya da yok edilmesinde etik kurallara uygun davranır. Terapi ile ilgili her türlü bilgi gizli tutulur.

ı)Profesyonel Kimlik:
PSİKODER terapistleri, mesleki kimliklerini, çalıştıkları kurumlardaki statülerini ve bu kurumların amaç, işlev ve niteliklerini gerçekte olduğu gibi tanıtırlar. Ait olmadıkları ve kendilerinin mesleki niteliklerinden farklı bir mesleğin niteliklerine doğrudan ya da dolaylı olarak sahip olma iddiasında bulunmazlar.

i)Ölçme ve Değerlendirme:
PSİKODER terapistleri, araç olarak psikolojik testler ve test dışı tekniklerden yararlanırlar. Burada sıralanan ölçme ve değerlendirme ile ilgili etik kurallar, testler ve test dışı teknikleri kapsayacak
biçimde ele alınmalıdır.
1. Testi veren terapist, testin uygulanmasından önce testin niteliği ve amacı ile test sonuçlarının kesin olarak nerede kullanılacağı ile ilgili testi alana bilgi vermelidir. Test sonuçları yorumlanırken, testi veren kişi sosyo-ekonomik, etnik ve kültürel etmenlerin test puanlarına etkisini dikkate almalıdır. Test sonuçlarının yorumlanmasında geçerliği olmayan bilgilerin ek olarak kullanılmasından kaçınmalıdır.
2. Test seçilirken, testin geçerlik ve güvenilirlik düzeyinin yeterli olmasına ve aynı zamanda normlarının bulunmasına dikkat edilmelidir. Testin/testlerin geçerlik ve güvenilirliklerinin yanı sıra danışan için hem yasal hem de etik açıdan uygun olup olmadığı sorgulanmalıdır. Eğer geçerliği ve güvenilirliği saptanmamış bir test kullanılırsa, sonuçların güçlü yönleri ve yorumun sınırlılıkları açıklanmalıdır.
3. Testi veren terapist, uygulanan testler ve sonuçları hakkında kamuoyuna herhangi bir açıklamada bulunacağı zaman, yanlış iddia ve algılamaya neden olmayacak şekilde, doğru bilgi vermelidir.

j)Araştırma ve Yayın:
Bu bölümde PSİKODER terapistlerinin, araştırma ve yayın konusunda uymaları gereken etik
İlkeler belirtilmiştir.
1. PSİKODER terapistleri, araştırmalarını düzenleme, yürütme ve rapor etme sırasında, bilimsel yeterlik ve etik standartlarına uyarlar.
2. PSİKODER terapistleri, araştırmalarını yürütürlerken, elde edecekleri sonuçların yanıltıcı olma olasılığını en alt düzeyde tutabilecek önlemleri alır.
3. PSİKODER terapistleri, araştırmaya katılan ve araştırmalardan etkilenen insanların haklarının korunması ve huzurlarının bozulmamasından sorumludurlar. Kültürel farklılıklara duyarlı davranmalıdırlar. Araştırma yürütülürken deneklerin psikolojik, fiziksel ya da sosyal incinmelere maruz kalmaları önlenmeli ve mantıklı tüm önlemleri alır.
4. Araştırmanın amacının gizli kalmasının gerekli olduğu durumlar dışında, araştırmaya katılan kişiler araştırmanın amacından haberdar edilirler. Sözü edilen durumlarda da araştırma sonunda amaç kendilerine açıklanır.

YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK KAYNAKLAR
1.Aydın, İnayet. (2003), Eğitim ve Öğretimde Etik. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
2.Doğan, Süleyman ve B.E. Tekinalp. (2002), “Lisans düzeyinde Meslek Sorunları ve Ahlak İlkeleri dersinin kapsam ve işlenişi: Gazi Üniversitesi örneği.” Psikolojik Danışmanlıkta Etik Sempozyumu Kitapçığı. YÖRET. 8-9 Haziran.
3.Corey, C., M.S. Corey ve P. Callanan (1998), Issues and Ethics in the Helping Professions. Pacific Grove CA: Brooks Cole Publ. Comp.
4.Cottone, R. ve V.M. Tarvydas. (1999), Ethical and Professional Issues in Counseling. Prentice Hall, Inc.
5.Ergene, T. (2004), “Psikolojik Danışmada Etik İlkeler: Etik Karar Verme Süreci” Eğitim Araştırmaları Dergisi 4,15: 49-53
6.Herlihy, B. ve G. Corey. (1996), ACA Ethical Standarts Casebook. Fifth Edition.
7.Huey, W. C. ve JR. T. P. Remley, (1998), Ethical and Legal Issues, ASCA.
8.Korkut, Y. (2002), “Ülkemizde ruh sağlığı ile ilgili tüm branşlarda meslek etiği gerekliliği: etik ilke ve standartlar konusunda gelinen ve gelinmesi arzu edilen nokta üzerine düşünceler.” Psikolojik Danışmanlıkta Etik Sempozyumu Kitapçığı. YÖRET. 8-9 Haziran.
9.Kuzgun, Y. (2000), Rehberlik ve Psikolojik Danışma, Ankara: ÖSYM Yayınları
Niles, G. S. ve Bowlsbey. (2002), Career Development Interventions in the 21st. Century. New Jersey: Merril Prentice Hall.
10.Smith, D. (2003) “Five principles for research ethics.” Monitor on Psychology. 34 (1). January.
11.Smith, D. (2003), “What you need to know about the new code.” Monitor on Psychology. 34 (1). January.
12.Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği. Psikolojik Danışma ve Rehberlik Alanında Çalışanlar İçin Etik Kurallar (2004). 4.Basım. Ankara.
13.Whittmer, J. (1999), Professional Identity and Ethics: Course Pack for MHS 6938 (Unpublished manuscript), University of Florida.